Musolo Kwetsingiisa Iyekhubiipangiisa

Gonyo Lok Ma Pigi Tego

  1. Lim ma inongo i ikom ot/jami apanga

Wel cente weng/ducu ma ngat moni nongo i mwaka lim kun nongo omiyo dano opango jami ma mege ma pe nyike (lobo onyo gedo) matye i Uganda inge kwanyo cente ducu ma en otiyo kwede me gwoko ot/jami ma gipango ni.

  1. Rwod/Won jami onyo ot apanga

Man obedo ngat ma miyo ot/jami ma mege ma pe nyike bot ngat mukene (lapangnge) pi wel mo ma en omoko. Won ot apanga twero bedo:

  • Dano/ngat acel kene. Labole/lapore calo Mathew Etima
  • Kampuni mo labole/lapore RORA Ltd.
  • Dul ma ocone labole/lapore Properties (U) Ltd.
  • Gamente labole/lapore Luwero District Administration.
  • Dul Tic labole/lapore Makerere University, UWESO.
  • Dul tic mukene/mogo ma patpat labole/lapore African Development Bank
  1. Lapang ot/jami

Man obedo ngat ma bedo onyo pango ot onyo jami pa dano mukene kun nongo culu cente ma lube ki wel ma gin gumoko.  Mucoro ikom ot apanga nonge idul 5 i buk me cik ma kwako culu mucoro (Income Tax Act).  Man obedo lim ma dano nongo inge miyo ot/jami ma mege me apanga woko dok mucoro ne ki ngolo ma pat.

Add to Bookmarks
Print Friendly, PDF & Email
(Visited 11 times, 1 visits today)

Kimitendela Kimikhulu (Important Steps)

Nga Babandu (For Individuals)

Sinyowa: Sitsilila nga ukaata itsingiisa iye mubiipangiisa yoosi mumwakha khukwama mubyombekhe oba mumaswa koosi komundu uyo

Shakhabili: Rusakho tsifuuma tsibili ni kimikanda kamakhumi na sinane nakiibili (Threshold of 2,820,000 UGX)

Manya siino: Mbawo kaamapesa kakandi kakhafukilisibwe khurusibwakho lundi taa.

“Gross rental income (R) -2,820,000 = Chargeable income”

Shakhataru: Balamo kumusoro kwetsingisa ye khubipangiisa khubisiitsa likhumi nabiibili (12%)

Nga shekhubonelakho, bisiitsa likhumi nabiibili ukhupisemo ni kaamapesa kakaramile nga nekhurusilekho tsifuuma tsibiili nikimikanda kamakhumi nasiinane nakibiili. “Tax payable =12% x chargeable income”

Aluwande yekhukhwikata (Partnerships) kumusolo kuno kubalibwa khusitsilila khumikabo (shares) kyowo kyesi mukabananilakho.

Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi kaakama mutsingiisa yemubipangiisa kesi bulimundu akha wafuuna mumwakha.

Kwakhabili (Step II): Rusakho tsifuuma tsibili ni kimikanda kamakhumi na sinane nakiibili (Threshold of 2,820,000 UGX) tsitsya birisibwa nga sikomo shesi bananikhilakho.

Manya siino: Mbawo kaamapesa kakandi kakhafukilisibwe khurusibwakho lundi taa.

“Gross rental income (R) -2,820,000 = Chargeable income”

Kwakhataru (Step III): Balamo kumusoro kwetsingisa ye khubipangiisa khubisiitsa likhumi nabiibili (12%) nga urambisa kimikabo kyomundu uyo kyesi aaba aafunile khukhwama mutsingiisa yekhubipangiisa.

Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi kesi ikaambuni yingisa khukhwama mubiipangiisa mumwakha

Kwakhabili (Step II): khalakho oba rusakho bisitsa kamakhumi karaano (50%) khukhwama khumapesa kesi ikaambuni ifuuna khukhwama mutsingiisa ye mubipangiisa nga niiko kaamapesa kakaaba karambisibwile khubiipangiisa oba kesi ikaambuni iba yafwilile khubiipangiisa. “Annual gross Rental income – 50%R =chargeable income”

Manya siino; Kaamapesa kebisitsa kamakhumi karaano (50%) kesi uloma uri karambisibwa khubipangisa kakha kemenyelesibwa ni sitongole sha Uganda Revenue Authority, nekhunyalise khurusakho kaamapesa kesi ikaambuni yarambiisa khubipangiisa konyene.

Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa kamakhumi kataru (30%) nga shekhubonelakho khuwamba kaamapesa kakaramile nga khwamalile khurusakho kakarambisibwa khwakhupisamo ni bisitsa kamakhumi kataru.

“Tax payable = 30% x chargeable income”

BYEKHUBONELAKHO (EXAMPLES)

  1. Khubandu

Shekhubonelakho: nga kaamapesa kakamile mubiipangiisa koosi kaali tsifuuma tsisesaba mumwakha (Shs. 6,000,000 per annum), Bibyayilakho kaamapesa kamalala nimwo mumuuli; byebulindi (2,000,000), byebuyonjo (800,000), khunyona (500,000), ni kamafurisa kasi bakelekha khuloni “martgage” (800,000), baala kumusolo kwesi wakha wasesula.

Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi komundu uyo kakama mubiipangiisa byoosi mumwakha = Shs.6,000,000

Kwakhabili (Step II): Rusakho tsifuuma tsibili ni kimikanda kamakhumi na sinane nakiibili (Threshold of 2,820,000 UGX) tsitsya birisibwa nga sikomo shesi bananikhilakho.

=6,000.000 – 2,820,000

Manya siino: Mbawo kaamapesa kakandi kakhafukilisibwe khurusibwakho lundi taa.

Kaamapesa kesi bakelekhakho kumusolo kaatsa khuba =3,180,000

“Chargeable income = 3,180,000”

Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa likhumi na biibili (12%)

= 12 / 100 x 3,180,000

= kumusolo kukwakha kwasesulibwa

= 381,600 UGX

  1. Shekhubonelakho isi aabo babekata (Partnerships)

Khurambisa siibalo shesi khurambisile angaaki, nga yabele Amosi ni Robert bayikatila atwela amala kimikabo kyabwe kiili 2:3, aari;

Amosi

= 2/5 x 381,600

= 152,640 UGX

Robert

= 3/5 x 381,600

= 228, 960 UGX

Nolwesho, Amosi alinikhusasula kimikanda likhumi na kirano ni tsingumi tsibiili ni bimya bisesaba ni kamakhumi kaane (UGX.152,640) amala Robert alinikhusasula kimikanda kamakhumi kabiili nakibiili ni tsingumi sinaane ni bimya shenda ni kamakhumi kasesaba (UGX. 228,960)

Shekhubonelakho shetsi kaambuni (Companies)

Shekhubonelakho sinyowa (Step I): Nga ikaambuni ifuuna tsifuuma kamakhumi kataru (UGX. 30,000,000) amala khwitsyo, likhumi natsirano (UGX.15,000,000) tsyama mutsingiisa ye’mubiipangiisa, kaamapesa kakarambisibwakho niko kakatsya khu byebuyonjo (Ugx.3,000,000), khubyekhu khwilinda (Ugx.4,000,000), ni khubyekhungona (Ugx.4,000,000)

Kumusolo kwetsingiisa yekhubiipangiisa kubalibwa musambo yiino;

Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi kesi ikaambuni yingisa khukhwama mubiipangiisa mumwakha

= Shs. 15,000,000

Kwakhabili (Step II): khalakho oba rusakho bisitsa kamakhumi karaano (50%) khukhwama khumapesa kesi ikaambuni ifuuna khukhwama mutsingiisa ye mubipangiisa nga niiko kaamapesa kakaaba karambisibwile khubiipangiisa oba kesi ikaambuni iba yafwilile khubiipangiisa.

Kaamapesa koosi kakarambisibwa khubipangisa (Total Expenses)

= 3,000,000 + 4,000,000 +4,000,000 = 11,000,000

Nolwesho, kaamapesa kakaafukilisibwa khurusakho kakaaba kaarambisiibwile “Allowable expenses = 50% x 15,000,000 = 7,500,000

Kaamapesa kakaarama kesibakelekhakho Kumusolo = 15,000,000 – 7, 500,000 = 7,500,000

Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa kamakhumi kataru (30%) nga shekhubonelakho khuwamba kaamapesa kakaramile nga khwamalile khurusakho kakarambisibwa khwakhupisamo ni bisitsa kamakhumi kataru.

= 30 / 100 x 7,500,000

Kumusolo kukusasulibwa = 2,250,000 UGX

Malilisa khuwayo bubakha bubuwambakana ni tsingiisa yekhubiipangiisa byowo mumwakha kwebyeffuna atwela ni bukakafu bubukumisa byesi uweleyo nga tsilisiti (receipts) tsyebapangiisa tsyesi wabawa mumwakha mwene ukwo.

Wayo bifwo bibyamamo kamawumule oba kaamapesa kemubiipangiisa bwoosi mwibwitsuffu mumwakha ukwo. Kumwakha kwebyeffuna kunanikha nga lutwela kwekumusafu amala kwakama nga kataru kwakhaseseba (1st July to 30th June).

Wayo bibiiwambakana ni ffuna yowo isi sitongole sha Uganda Revenue Authority bulimwakha nga ubirila muyofisi iyebyekimisolo ikhuli akhwimbi khushalo showo mumyesi kisesaba nga kumwakha kwebyeffuna nga kwawelekho.

Sesula kumusolo kukwama khubyetsingisa yekhubiipangiisa khunyanga iyakhuwebwa oba iyarebwawo.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Add to Bookmarks (0)
Skip to content