Overview of Agricultural Sector
Pol pa dano ma I Uganda ni gi kwo ki yoo me agrikalca. I mwaka me lim 2021/22, agrikalca okelo lim ma tero 24.1% pacen me GDP ki bene omedo kero me lim ki pacen 33% I cato wil ma ki cwalo tee I lobo mawoko (export). Pacen 70% pa dano ma bedo I uganda ni gi timo tic me agriculture macalo yo kwo gi. (UBOS, 2022)
I kum lwok wel dano ma gi tye ka timo tic me agrikalca, dano ma gi ocone me culu mucoro gitye pacen 4% keken; i.e dano 38,528 keken aye ma gi ocone me culu mucoro, ma I nongo ni pacen 96% gi tye ka gwoko lee ki puru cam, pacen 2% tye ka pito yen ki bene pacen 2% git ye ka gwoko rec ki lee ma I pii ma pati pati.
Agrikalca jange dwong, ikine tye puru cam, gwoko lee, gwoko winyi, puru pot dek, gwoko rec ki kwo ma I pii ki bene ‘processing’ cam ma ki puru
- Kace inen ni I mito coyo nying biacara ni me timo agrikalca, I romo limo dul me Uganda Registration Service Bureau (URSB).
- Ki bu miyo bot in certifiket me cako kampuni ka ityeko coyo kampuni onyo certifiket me cone kace I coyo nying biacara keken.
- Ka ngat ma mito cako opic omito ocet ongol lancic ki bot dul me kancil / KCCA
Ngec ma pire tek:
Ka I tyeko cone, lapur mito olub cik pa Ministry me Agrikalca, animal industry and fisheries.
Ka pi ngat acel pire kene
- ID pa gamente / national ID
- Certifiket ma icone kwedde
Ka pi dul ma calo kampuni
- Kampuni pom 20
- Certifiket me cako kampuni
Click here /Dii kany pi ngec ma pol I lok ma kwako cone
- Dii ura.go.ug wek I dony I URA portal.
- Click here/Dii kany ka pi cone pa ngat acel pire kene
- Click here /Dii kany ka pi cone pa dul nyo kampuni.
Dii kany/Click here  ka imito ngeyo twero ni ki bene ngo ma mite ni I lub in macalo lacul mucoro
Biacara mito obed ki rekod weny ikum cato wil ma otime. Pire tek mada me bedo ki rekod mano tye ki nino dwe iyi e weko ibedo ki kero me niang pi kare mene ma cat meno otime iyi e. ikine tye;
- Rekod me lim ma ki nongo i mwaka mu nyo.
- Rekod me recit/ ‘invoices’ ki cul ma otime.
- Rekod me gwero lee ki yat wek pe gi onong two.
- Rekod pa jo ma otyeko cul ki lubanya bene.
- Rekod me culu mucara pa lutic
- Rekod ma nyutu kit ma ibedo ka kelo kwedde jami ki I lobo ma wako.
- Kontrak me cato wil
- Citetment pa bank
- Recit me pii ki mac kit ma I tiyo kwedde
- Rekod me stok
- Rekod ma nyutu aset ma tye
Pire tek mada ki lacul mucoro me;
- Gwoko rekod me biacara ki cato wil ma otime weny I leb muno.
- Gwoko rekod wek moko wel mucoro me aculu obed yot ka kare me cul oromo.
- Gwoko rekod olo to pi mwaka ma romo abic inge tum pa mwaka me lim weny pyen no pud ki romo tic kwedde I anyim ka omite.
- Kace inen laro lok tye ma mito rekod I kom biacara ma otime mwaka abic angec, lacul mucoro mito ogwok rekod meno wang ma laro lok otum.
- Rekod ma ki gwoko ni mito obed ki ngec weny ma nyutu kit ma cato wil owoto kwedde dak bene mito ki gwok I yoo ma nongo ki twero tic kwede agonya kace inen tice omite.
- Lacul mucoro ma mito gwoko rekod e ileb mukene ma pat ki leb muno mito oco waraga maleng bot kamicona me penyo twero ki bene tien lok ma oweko en mito gwoko rekod ileb e.
- Kama I nen rekod pe ki gwoko I leb muno, acara me gonyo leb gang me dwako ne I leb muno ka bedo I wii lacul mucoro kace inen kamicona oye lagony leb me timo tic meno.
Mucoro me korporacon/ ‘’corporation tax’’
Man obedo mucoro ma ki keto I wii dull macalo kampuni, kun no ki nyayo ki pacen 30% ka ki ngolo.
Mucoro I kum lim / ‘’income tax’’
Man obedo mucoro ma ki keto I wii ngat acel acel pire kene I wel ma lube ki kit ma biacara pa ngat man tye ka wot kwedde.
Dii kany pi ngec ma pol I lok kum mucoro I wii lim.
Mucoro I wii mucara (PAYE)
mucoro man kwako la tim biacara ma tye ki lutic ma nongo mucara ma kato ciling 235,000 dwer ki dwer. Mucoro man ki ngolo itum dwer weny.
Return man ki filing marom aroma ki return mukene ni
Dii kany pi ngec ma pol I kit me filing return
