Jii jye ma Jo ndikere ri misolo ameda  (VAT) Jo ripo oro EFRIS ma miyo invoysi ri joma nyiewere bongi jo. Kinen VAT nitye I gikpiny ma Jo nyiewo bende i ripo miyo Jo invoysi. Kwanyo woko ni Jo megi ma Jo Ongoye I VAT Jo nyalo oro chunky ma ber to bende Jo oro Tim me. I thene Jo le miyo jo ma nyiewere bongi Jo e-risits.

1. Nger mene ma EFRIS konyo jomitan ma jonitye I misolo ma VAT choro ri URA gim’otimere?

VAT I ketho nyaka 18% kosa 0% I kis madala paka I wodho lim/ choro lim I Chan marameda chwe I lim kosa tich m’ikethiye misolo. Kis Ja mitan m’ondikere I Chan me I ripo ngado ri go ye kama VAT oasa pikirok I’ye.

Ja nyiewrok ma chowe (Ja mitan ma kondikere ri VAT ) Ongoye gi’moro jye m’idwoko ri go chien ri ameno go chulo misolo jye. Me nyutho ni gi’ma ber otundi rin, i dhiro rin aka misolo ma ber okadhi ri adhum i dhiro ri  URA paka onyuth piny Ka:

• I giranrna ma ni Malo no, kinen Ja mitan onyiewo gi’moro manitye I’ye misolo i 1,000/=, ngato le chulo  180/= paka VAT. Me miyo welo ma gi’ma go onyiewo bedo 1,180/=. I Tim me 180/= ama bedo misolo ma VAT m’inyalo ngado ri ja mitan m’ondikere.(VAT ma donjo)
• Kinen Ja mitan otana gi’moro achiel won Meno i 1,500/=, le ywayo misolo ma VAT I rapor ma 18% ma pesa le tundo 270/= Meno bedo VAT ma wok

Goyo Kwan ma  VAT

 VAT ma wok Ugx.270  I kwanyo woko VAT donjo Ugx.180  

Ri ameno, Ugx.90 ama Ja mitan chulo URA paka misolo.

Kinen Ja mitan oro EFRIS ma timo mitan pere Kwan ma Malo no otire. I hongo ma pongo paka VAT owotho ri  URA I kis dwe Ja mitan nitye nyaka GI tich ma nok ma kikangasa gi medo rishi thene thene ma mitan ma fwodi k’ochoro ri URA.

2. Nger mene ma mitan nwango gine chwe wok kwong EFRIS ?

• EFRIS miyo won mitan luwo to nyang paka mitan wotho. Bero mere ame ri mitan:
  • Ngeyo ndelo ma medo nyiewo giratana. Nitye mikwenda ma donjo ma nyutho ni gikpiny tana ogik chien.
  • Gwoko gi gengo kwo rupir I nyalo nyang gimotana Kodi gimodong.
  • Kikangasa medo nyang ni gikpiny mene ma asa kitana. Me miyo I ketho pesa I gikpiny m’otire ma jii asa nyiewo.
• EFRIS miyin I lyewo mitan perin GI kamoro jye m’iniye me miyin Iki oro gi’ma thoth I mitan
• Miyin i Kuro Mitan I Nger m’otire. Ma miyin I nyang gira tima.
• Konyin I nyang welo ma misolo ma VAT m’otire m’iripo chulo I dwe.
• Gima Ber idwoki kigal. Me miyo pesa bino nyamulu mulu.
• Loko ma yot I pongo wach ma VAT rupir Ka pongo nitye. Me gengo woko teko ma di Bedi i gi’ma makere gi galo pongo paka chul misolo ma VAT obedo. Bende konyo mitan oro pesa ma kelo Ja tim kwan.
• Papilin m’otingo thene thene ma mitan kirweny rupir kis gi’moro I kano I ryeko ma nya kompyuta.

3. Mitere TIN kinen ale ndikere ri EFRIS?

Ey I kwayin bedo gi  TIN aka nyaka i ndikere ri EFRIS.

4. Madala ango m’ioro I ndikirok ri EFRIS ?

    Jii jye ma Jo ndikere ri misolo ma VAT m’ongoye wach nyutho ni jo nitye i  EFRIS.

    Kwanyo woko joma Jo ko ndikere ri VAT Jo ripo luwo madala me:

• Kadho I kanwango mathoth ma URA (web photo)
• Diy ‘Login’ Malo I ching ma rachuch
• Yer ‘EFRIS’ wok I list ma loro t’irwako TIN gi Paswad perin.
• Paswad ma sawa ma nok (OTP) Ile dhiro i email perin kosa simo paka
• Ori OTP ma tundo Ka nwango EFRIS.
• Dyer ndikirok marapena
• Dyer K’inen i le oro e-invoicing kosa EFDs, Kada kabedo man ma mitan (kinen Moro nitye)
• Dhir balwa ri URA ma nwango radwok

5. A’oro nedi EFRIS?

I oro EFRIS, I nyalo dyero achiel kwong ryeko ma ni piny Ka ma ripo rin

Mondo Ngey: URA I miyo kony ri Ja mitan ma le Mito oro achiel kwong ryeko me.

6. EFRIS tiyo nedi?

Ka otundi Ka mitan m’ilwongo ni  (POS) kosa GI Chan ma invoysing, wach ma mitan kurere t’idhiro I odi  EFRIS.kama nyaka goble loko ma ber I Nger ma ripo bed’iye to rwakiye gikpiny ma ripo paka (FDN), kod ma ridho, gi kod ma QR. Me jye I yiko t’idwoko I Ka pa Ja mitan (POS) kosa Chan ma  invoysing ma wodho e-risits kosa e-invoyse ma nyalo goyo paka Papila K’inen mitere. Ryeko me orere Ka data nitye kiri k’ongoye.

7. Anyalo oro EFRIS kinen Ongoye gi intanet?

Ey, inyalo wodho risits Ka data orumo de ma ndelo 5. Kwanyo woko ni kokalo ndelo 5, i’ripo bedo gi intanet be riwo gine EFRIS I nwango gikpiny ma nitye I sistim.

8. Papilin mene ma kis ndelo I oro EFRIS?

Nitye papilin angwen ma kis ndir I oro EFRIS paka; e-invoyses, e-risits, e-kredit, Kodi e-debit. Papilin me nitye Kodi gikpiny me:

• Namba ma neno I Papila (FDN)
• Kodi ma ridho
• Kod pa piyo piyo (QR)

9. e-invoyse me obedo ango?

Me obedo gi’ma nyutho mitan m’otyeko timere luwo kwong EFRIS aka ngata wodho obedo Ja mitan m’ondikere ri  VAT. e-invoyse nyutho ma thoth kwong jakitana, Ja nyiewo, Kodi ma thoth kwong mitan GI tich, Thene thene ma misolo GI nyaka ma nok nok paka mitan obedo.

10. e-risit obedo ango ?

Me obedo gi’ma nyutho ni mitan otimere luwo kwong EFRIS ngata wodho obedo Ja mitan ma kondikere ri chulo VAT.  e-risit nyutho ma thoth kwong jakitana, Ja nyiewo, mitan gi tich, thene thene ma misolo Kodi ma nok nok paka mitan obedo.

11. Kredit noti obedo ango?

Me obedo gi’ma ja mitan miyo ngata nwango onyiewo lim pere. Me rumatjoth timere Ka Ja nyiewo odwoko gi’ma nwango go ochulo.

12. Debit noti obedo ango?

Me obedo gi’ma ja nyiewo miyo Ja kitana sano kwayo go dwoko pesa chungo to lim m’onyiekere kosa m’otire. Ruman bedo Ka I Mito ngado woko wach ma mitan, kosa Ka gi’moro man ma kiber otimere.

13. Nitye ye kama chik thyel’iye EFRIS?

Ey, thenge 73A gi 73B ma chik ma misolo 2014 thyelo ketho I Tim Chan ma ketho EFRIS I Tim.

14. K’inen anitye gi mitan ma thin aka akinyal nwango EFD kosa Kwan kosa Chan ma invoysing i konyan nedi?

Jo chul misolo ma jokinyal Chan me, Jo nyalo oro ryeko me:

• Web poto ma URA I kompyuta , lapitop gi tabilet kosa
• App ma EFRIS m’inyalo nwango I App stowa kosa gugol pule stowa i ketho I simo achiera ma dongo

15. Anyalo Timo ango kinen EFD paran okwal kosa orwenyo?

Kwak miyo ngeyo ri URA kinen okwal kosa orwenyo.

16. Nger mene ma Ja mitan kosa Ja nyiewrok nyalo nyang gine ni papilin me ma wok gi ryeko ma nya kompyuta otire?

Ja nyiewrok nyalo ngeyo ni Papila otire sano oro ryeko me:

• Nitye App I gugol pule stowa ma kangasa EFRIS K’owang kod ma QR kosa oro FDN.
• Websayt ma EFRIS  nitye kodi Nger ma kikangasa inyalo oro FDN kosa kod ma verifikeshon. Tekin Papila no limbi ri EFRIS, thene thene ma mitan doko le wok kama ler.

17. Ango ma Anyalo Timo K’inen Papila k’oyire?

Papila ma chul Moro jye ma kotire nyutho ni mitan no kobedo I Lero gi EFRIS. I Tim me I kwayo Ja nyiewrok kowo Tim ma dikony sano oro Chan me  https://ura.go.ug/en/report-non-compliance/ ma websayt ma URA.

18. Atim nedi kinen wach ma nitye I e-risits/ e-invoyse ki chal gi m’owok I Papila m’owodhi?

I Tim me Mondo wach ri Ja mitan omiyin e-kredit noti kosa e-debit noti ma piyo piyo. Kwayo woko kinen Ja mitan koyere kodin, I nyalo ki osa wach no sano I oro Chan me  https://ura.go.ug/en/report-non-compliance/ manitye I web poto ma URA kosa Wendi I karomo ma URA ma ger kodin.

19. Nga ma miyo thyelo I Chan ma EFRIS?

Nitye jotich ma URA ma Jo tyekere I Chan me Jo le miyo thyelo ri jochul misolo. I medo Chan me yuwiye, kosa chowo Teko Moro jye ma makere gi EFDs, thyel miyere gi  Rank Consult, Kampun achiel kende ma chango no oyey Jo tiyo kwong  EFDs.

20. Ripere ni achul kis gi’moro ma makere gi EFRIS ?

Gikpiny megi ma mako kwong EFRIS paka webpoto ma URA gi EFRIS App are inyalo oro Nono nyaka sistim tundo I sistim,EFDs gi EDCs ngata oro ripo chulo.

21. Me k’obedi Teko ri Ja chul misolo?

Be. Ja chul misolo ripo ngado pesa pere ma nwango EFDs kosa EDCs wok I mitan pa Jo ma fwodi misolo k’oketh. Medi iwiy Meno kis gi’moro bedo I kompyuta nyutho ni pesa kidok orere wok bong Ja chul misolo.

22. Fwodi Anyalo oro papilin ma ngil ma invoyses k’atyeko ndikirok ri EFRIS?

Be. Ja chul misolo m’otyeko ndikirok I kwayo go oro EFRIS, ma wodho  e-risits kosa e-invoyses I kis mitan m’otimere I dyer Jo GI janyiew. Kwanyo woko kinen Ja mitan nitye Kodi giman m’obedo ma nyakare paka:

• Chan ma EFRIS Ongoye aka netwak kitiy ma nyalo miyo mitan okir obedi.
• Sistim pa Ja chul misolo kitiy
• Kinen ryeko ma oro (e-invoysing kosa or e-risiting) iyiko
• Ka nitye wach Moro ma nyangere.

Kwanyo woko ni k’iwodho Risit ma ngil, ikwayin rwako wach mere I sistim ma ku Kali sawa 24.

23. Risit Kodi invoysi mene ma URA kwero?

Me a gikpiny ma kwerere gi URA:

• Ja mitan donjo welo ma nyiewrok g’atonga ma oro e-invoyses kosa e-risits I ngadirok ma le bedo doko to ngoye thyelo Moro jye ri e-risits kosa e-invoyses.
• Kwayo ni odwok Rin lim to ngoye Moro jye ma nyutho e-risits kosa e-invoyses

24. Nger mene ma EFRIS konyo gine I hongo ma dwokrok?

Kwach Moro jye ma dwoko pesa kosa lim lokere ma yot rupir kis gi’moro nitye I sistim

25. Piny mene man wok East Africa ma doko Jo oro ryeko achiel ma EFRIS?

Kenya, Tanzania gi Rwanda Jo oro ryeko achiel ma EFRIS.

26. Anyalo oro pesa ma wiloka I chan ma EFRIS?

Ey, inyalo oro pesa ma wiloka I chan ma  EFRIS. Kwanyo woko ni, k’otundo I misolo, URA nitye GI welo pa Jo ma Jo oro ma wilo pesa loko siringi ma Uganda

27. Akuro nedi giratana I EFRIS?

• Titi mitan m’itimo sano I dyero wok I list ma EFRIS
• Lok nying gin kir GI kod paka ripo kodin
• Yeki I kataguta ma ripo gine paka ma kadho wiloka, lim m’oyik kosa m’otim thurin kir GI TIN kosa GI nying jakitana.
• Ruman bende I nyalo oro ryeko man ma wiro, penjo kosa Koso I dyer jang jo.

28. Anyalo rwako lim m’ongoye I list ma EFRIS?

Ey, Inyalo oro kod man manitye i EFRIS ma rwako nying lim m’ongoye I list ma EFRIS. Kwanyo woko ni i’ripo ndiko ri URA medo nying gikpiny perin I list ma EFRIS ma luwo kwong lim GI tich. URA le neno kwach perin no paka ripo.

29. Teko ango m’omiyo okel EFRIS?

URA okelo wach ma e-resiting Kodi and invoysing ma kwanyo woko ogwong me:

1. Ngoye gi nyalo ma kuro thene thene ma mitan manitye kendo m’otire.
2. Twodo I Nger ma mitan nitye gine paka gimotanere, gimorwak, gimorere Kodi lim kir gi megi megi.
3. Mitan megi Jo ki keth kama ler welo ma misolo ma VAT m’ochok wok bongi jonyieweok tundo i URA.
4. Mitan megi kimiy risits/ invoyses ri gikpiny m’otana.
5. Ruman I twodo kwong dwokrok m’obedo.

1. EFRIS obedo misolo?

Be. EFRIS kobedo misolo, kwanyoko ryeko m’okel ma kikangasa misolo ma nya medo chwe (VAT)  ma tundo ri URA.  EFRIS kwanyo woko nyieko sawa ma bedo I kuro thenethene ma mitan.

2. Obedo pa chik ni I Uganda i ripo oro EFRIS ?

I Uganda kis dhano Moro jye m’ondikere chulo misolo ma VAT ripo oro EFRIS ma poko e-risits Kodi e-invoyses I mitan Moro jye. Kwanyo woko mitan ma ko ndikere ri chulo VAT ripo oro chuny ma ber to oro  EFRIS ma poko e-risits.

3. Ango ma bedo Ka netwak kosa intanet okadho sa’ ma I oro

EFRIS?

Inyalo kadho gugol pule stowa to I oro App ma EFRIS. Rwak app no I simo achiera kosa desk top, laptop kosa tablet to I oro ma wodho e-risits gi e-invoyses. Kwanyo woko ni I ripo rwako wach no I sistim I dyer ndelo 5.

4. Fwodi wa’ ripo oro EFRIS Kiri minyo purezident ogengo woko girachula ma makere gine?

Ey. Obedo gi’ma ber oro EFRIS, paka chik ni kis dhano m’ondikere chulo VAT ripo Timo ameno. URA ma miyo thyel ri Jo chul misolo jye. Purezident oketho GI thenge girachula RI jii ma donjo I EFRIS odhyero Jo tundo Ka 7/5/2024. Kwanyo woko ni wach me kidho nyaka ri joma Jo Timo mitan I Kikuubo Kodi kamegi ma chako gameno.

5. Misolo ma VAT me obedo ango aka iketho nedi kwong jomitan?

VAT obedo misolo m’iketho ri ngat ma doko kile kitana gimonyiewo kwanyo woko go le oro ayini. Kinen kis gi’moro ma orere ma bed’iye misolo ma VAT paka chiemo m’owok I ndelo, gimok I kwath kosa fur ma fwodi koyik, gi’ma mako kisoma, gi’ma mako kwo Kodi megi megi  (I nyalo nyang mathoth I chan mararyo ma mako kwong VAT I websayt ma URA – https://ura.go.ug I tyend chik gi tim). Gi’moro jye m’ongoye I kataguta me, VAT bed’iye I  0% kosa18%.

6. VAT obedo misolo ma diryo?

Be. VAT kobedo misolo ma diryo. Rupir inyalo Tito gimokadho I Timo mitan kanyo I wacho welo misolo m’iketho ri jom’onyiewere bongin. Ngata onyiekere ma chowe ma kidho oro gima go onyiewo no ama chulo VAT to nyaka Ja mitan m’ondikere tu choro ri adhum.

7. Nga ma ketho misolo Kodi rapor ma misolo?

Misolo chakere Kodi I od piido kama jomikwenda Jo pid’iye nyaka titero ri purezident t’oketh’iye chinge to loko chik. Kenyo nyaka Kweth ma choko misolo URA to chako tich gine. URA kama fudhere GI wach misolo kir GI rapor mere jye, jumikwenda ma Jo penjo jo piny Paro pa Jo kwong misolo Ka fwodi k’olekere chik.

8. URA obino omiyo ye ngeyo kir GI fuonji RI jii ma fwodi k’ochak ketho  EFRIS I tim?

Ey, URA otyeko fwonji aka fwodi medo fwonji gi konyo jochul misolo I gi’ma makere gi  EFRIS paka Uganda rom. Giranrna, I tindi Kampala kamitan ma dwong I Uganda. Ofwonji jomitan wok I dwe marapar g’achiel oro 2023 dwe maradek oro 2024;

• Jochul misolo 439 Jo wendo ri URA yo Kikuubo
• Jomitan 15,023 owoth ri Jo dhiot gi dhiot Karo kamitan ma dongo ma romo 110
• Jomitan 1,761 omiy Jo tyek ma romo I chokrok moromo I wach ma makere gi EFRIS
• Jomitan 5,760 Jo tyeko nwango wach moromo ma mako EFRIS

Tundo konon, romo ma misolo ma romo 12 , nyayo wach I lokoro 107 thoko Uganda paka rom, wakshop 261gi chokrok 22 otyeko timere sano mako kwong EFRIS I Uganda paka rom

9. URA nyayo wach I dhoragem kende?

Be, I lweny nwango ni wach olak tundo kis kamoro, URA loko gikpiny mondik I dhudhok paka Dhopadhola, Alur, Lusoga, Luganda, Lumasaba, Runyankore- Rukiga, Runyoro-Rutoro, Acholi, Ateso, Lango, Swahili, Karimojong, Lhukonzo gi Lugbara.

10. Nger mene ma wach ma misolo me tundo gine bongi jochul misolo?

URA nwango gimotyek loko to yaro ri jochul misolo paka ruko,wach I radio, randiko I papilin Kodi websayt  ma  URA.

1. EFRIS Mito invoyses I woth pa mitan Kada Ka mitan kobedo

Invoysi ma EFRIS timere Ka nende mitan obedo. Ri Jo chul misolo ma Jo wotho GI mitan, i’kwayo ni jo wo wotho gi EFDs kosa App mobayili invoysing ma URA kosa billing sistim pa Jo ma wodho invoysi ma mitan kinen nyiewrok obedo gi yoo.

2. Chan ma EFRIS Ongoye GI kamoro jye ma thyel’iye ka nende idwoki kosa okwer lim.

EFRIS kelo thwolo ma Timo wirok Ka nende mitan m’okwer kosa idwoki oluwo I madala ma ngado woko invoysi m’otelo kosa wiro welo kosa thotho ma lim. Ma nyalo timirok Ka oluwo debiti noti kosa krediti noti.

3. EFRIS kitiy kwong giratana m’onyiekere.

EFRIS miyin thwolo ma kwanyo woko giratana m’onyiekere paka motur, m’otop, I nyalo kwanyo to I wango woko kosa wirok Moro jye ma nitye g’atonga modocho.

4. I’ripo nwango ni I kelo Ja URA rwako Kodi medo tich kwong EFD

Me k’obedi adyer. I kiripi kelo kosa chulo Ja URA I rwako rin EFD. EFDs pokere Kodi Kampun m’ilwongo ni  Rank Consultants I pesa ma Uganda million  1.1. Me orere I rwako Kodi gikpiny megi aka Owen I’ye thwolo ri Ja chul misolo ma pongo dikin paka mitan owotho I chowe ma oro