1. GIM’IWODHO MA BED’IYE MISOLO

Gim’iwodho ma bed’iye misolo obedo lim kosa kony ma kiweno m’oketh GI thenge kwanyo woko ma timere I Uganda gi ngat m’ondikere chulo misolo. Lim kosa kony no obedo achiel kwong tich pere. Gim’iwodho m’ikethiye misolo nyalo bedo GI rapor I madala ma Malo kosa nyalo ngoye gi rapor.

1. Gim’iwodho ma bed’iye rapor ma madala ma malo: Me obedo gim’iwodho ma I’yadyeri VAT mere bedo 18%. Me jye bedo I gim’iwodho ma nitye I Chan mararyo GI maradek I chik ma mako misolo ma VAT

Giranena ma gim’iwodho ma bed’iye VAT

• Kitana gikpiny ma mitan (paka. gimorere, gikpiny m’otim wok I mbawin, GI muton ma kelo pesa);
• Kipangisa, ketho kosa weyo lim ri dhano I chul
• Lim ma in kosa pecho perin otero maraora;
• Gimonwangere I kitana gi’moro Ka Wang dhano
• Mitan RI jii perin kosa wade perin (paka gikpiny m’owok Nono kosa I welo modwok chien)
• Gim’owok I kitana chumin

1. Gim’iwodho makibiye rapor ma misolo ma madala ma malo: Me obedo gim’iwodho ma rapor ma VAT bedo 0%. u Gim’iwodho ma ngoye gi rapor ma misolo nitye I Chan maradek I chik ma VAT aka Jo bedo me; lim m’itero wiloka, yen GI makarendin m’itimo I Uganda, chiemo mifuro t’irego g’iUganga.

2. GIM’IWODHO MA MISOLO KIBED’IYE

Me obedo lim GI kony ma wok ma VAT kibediye. Gikpiny me oketh I Chan mararyo ma I chik ma VAT, aka ame:

• Kony ma inshuwarens ma kwo gi both
• Mo ma petirol
• Kony ma miyo jii kwo maber
• Kony ma kisoma
• Thyel ma nya pesa
• Kony ma woth pa jii.

NGEY: Ngata tiyere Kodi gikpiny ma kiber ochuliye misolo kiripi ndikirok ri VAT sano ngata tiyo I gikpiny ma rapor ma misolo mere Ongoye kosa nitye I’ye rapor ma madala ma Malo ama ripo ndikirok kinen nitye Kodi gi’ma romo go ndikirok.

3. TERO I TIM

Me obedo chul ma misolo ma nyalo bedo ma nya pesa kosa ma nya nger man, nyalo bedo jye kosa adech ma ngata ma ber ochul gi’ma go wodho kelo.

4. DHANO

Dhano nyalo bedo ngata achiel, oriwa, kitipa, Kampun, pesa ywomrok, adhum, kitipa maradhum Kodi katyek m’odyer

5. NGAT MA I KETHO KWONGE MISOLO

NGAT m’iketho Kwonge misolo obedo:

1. Ngatma ondikere ri VAT.
2. Ngat ma kondikere to Ber ondikere ri VAT.

6. MISOLO AKETHA

Me obedo misolo ma dhano ketho kinen go nyiewo gi’moro m’otyek goy’iye misolo paka Ka nende dhano Timo pii to nyiewo gi- tingo pii. VAT ma ngato chulo amilwongo ni misolo aketha

7. MISOLO ARWAKA

Me obedo misolo ma ngat ma tana gima i’ripo chuliye misolo rwako misolo per’iye. VAT ma ngata nyiewo ichulo amilwongo ni misolo arwaka.

8. VAT MA CHULERE KOSA KWAYERE

Kinen misolo ma dhano ochulo Kweth loyo m’ochul go I hongo ma Timo mitan. Pokrok bedo I VAT michulo URA. Kinen ma go ochulo thoth, ngato ripo kwayo odwok ri go wok I URA kinen pesa no kalo milion 5 kosa nyalo loko I misolo ma di go ochulo yo wiye.

9. NGER MA CHULO VAT

VAT I choko I madala m’opokere wok awoka I wodho lim kosa kony tundo I choro. Ka dhano oyiko gikpiny kosa okelo wok woko, I miyo go chulo VAT I gikpiny ma go oro. Ka Jo tana ri ngat ma nyiewo I thotho Kiri Jo bende Jo ketho misolo ma VAT. Pokrok ma bedo I dyer misolo ma Jo chulo Kodi ma Joketho ri jii, agima jochulo. Gime medere kir tundo bongi ngat machowe monyiewo gino aora ama to chulo VAT m’obedo jye. Nyutho ni VAT obedo misolo m’iketho ri ngat ma chowe.

Nga ma Ber ondikere ri VAT?

1. Jii ma Jo Timo mitan kosa Jo le mito chako mitan Jo ripo ndikirok ri VAT, Kinen mitan kosa kony pa Jo ma ber okethiye misolo obedo ma dweadek ma kich kich, kosa nyalo kalo milion 37.5, kosa kinen I dweapar garyo mitan pa Jo ma oro ma ber VAT obediye kalo milion 150 gim’iwodho me nyalo ngoye gi rapor kosa inyalo kethiye rapor ma madala ma malo.

2. Ngat ma wok I piny me, adech me kosa thurin Kada Bedi Tel Moro kosa kitipa ma Jo Timo mitan kosa Jo le mito Timo mitan Jo ripo ndikirok ri VAT m’ongoye dewo paka mitan pa Jo nitye.

Ndikirok ri VAT nyalo bedo ma nya miyirok kosa ma pa chik.

• Ndikirok ma pa chik

Kinen I dwe adek nyatoro oti. o mitan ma ber obediye misolo aka gim’owok m’ongoye VAT kalo milion 37.5, ngato ripo ndikirok ri VAT. kosa kinen ngato ongeyo ma ber ni I dwe adek ma le bino yo wiye limo wok i mitan pere le kalo milion 37.5, go ripo ndikirok ri VAT.

• Ndikirok ma miyrok

Ngat ma mitan pere kikal milion 37.5 I kis dwe adek kosa milion 150 I dwe 12, won nyalo miyrok to ndikere ri misolo. Nger ngato ripo thango kamaler ri URA kama mitan pere nitye I’ye, nyalo Kuro ma ber thene thene ma mitan aka obedo ngat’otire.

Medo Timo Kwan ma VAT kinen chwe ma gim’owodhi ongeyo I’ye lero.

VAT ma bedo I lim kosa kony ma chwe mere kinyangere i’ripo kwano chungo kwong Nger ma katale mere nitye gine wok I hongo ma tero I mitan paka wilo gikpiny, much Kodi gikpiny megi ma dhano won oro.

Ka ndikirok orumo, ngato ripo Timo;

• Ketho misolo gi choko VAT I mitan ma lim kosa kony m’otimere sano I poko invoysi
• I’ripo ndikirok ri ryeko ma nyien ma nyalo Kuro chul Kodi mitan_

 EFRIS t’ipoko invoysi sano i luwo I layin.

• Ndiki paka chulo VAT obedo I ndelo 15 ma dwe otyeko rumo. EFRIS loko ma yot I pongo, i’ripo nyaka neno ni gimipongo otire.
• Chul VAT Moro jye ma wok I ndelo 15 Ka dwe orumo.Pama me kipongo paka mitan obedo Papila ma nyutho chul won wok kende
• Kur thene thene m’otire.

EFRIS obedo ryeko manyien m’olony ma mitan oro ma poko e-risits gi e-invoyses I sawa ma ripo. Jo chul misolo jye ma Jo ndikere ri VAT Jo ripo oro EFRIS ma poko e-invoyses RI joma nyiewere bongi jo. Bende Jo ripo nwango e-invoysi wok bongi joma kelo ri Jo gikpiny. Kwanyo woko jomeginma joko ndikere ri VAT Jo ripo wodho e-risits.

VAT I ketho iy 18% kosa 0% I kis madala ma lim kosa kony ma ber okethiye misolo wok I chakrok tundo I choro. Kis Ja mitan m’ondikere ri VAT ripo nwango chwe Ka nende oasa medirok.

Ngata nyiewo I chow (Ja mitan ma kondikere ri VAT) Ongoye chwe ma go nwangi aka ri ameno go ripo chulo misolo. Me nyutho ni gi’ma ber otundi rin I dhiro rin aka gi’ma ber okadhi ri adhum I choro ri URA paka onyuth piny Ka:

• I giranena ma ni Malo no, Ka Ja mitan onyiewo gi’moro i 1,000/=, go le chulo 180/= paka VAT. Me miyo welo ma gino bedo 1,180/=. I Tim no180/= Aya VAT ma Ja mitan oketho paka chwe pere (misolo aketha)
• Ka Ja mitan otana gi’moro achiel no I welo ma 1,500/=, le ywayo VAT ma 18% tundo 270/= Meno Aya misolo arwaka.

Goyo kwan

VAT arwaka Ugx.270 kwanyo woko VAT aketha Ugx.180  

Ri ameno, Ugx.90 ama Ja mitan chulo URA

Kinen Ja mitan Timo kis gi’moro sano oro EFRIS, Kwan ma Malo no otire. I sawa ma choro paka mitan owotho ri URA, Ja mitan medo nyaka kikangasa gi ridho ni gim’ondikere otire.

Kwedirok

Wach me oyik ma miyo ngeyo gi kony ri Jo chul misolo mawan. Kiripi oro ka Moro jye pa chik. Aka fwodi obedo gi’ma inyalo wiro chungo kwong piido gi tel ma mako misolo.