Twero na  acalo acul ocolo                                                     

Tica acalo acul ocolo

Twero me ngol arom-aroma dang dok opore inyim cik.

Obughabe bwayi ng’omusolhi                                                 

Obuthekwa-buthekwa bwaghe ng’omusolhi

·       Ghutholere erihambwa ndeke embere ow’ekilhaghiro

·       Ebilhaghiro ebihambene okwa misolho bikendi syakukolesibwako buthuku bosi

·       Ebihambene okwa musolho waghu bikendisyahambwa ndeke isimuli erikenyera okwa lhuhandi

·       Iwe hayima n’aba agenti baghu mukendisyabya buthuku bosi imulhi ob’okwenene mbinu ihane obwa kaiso obukakanganaya buthi simulhi mutya

·       Ebihambene okwa misolho yaghu bikendibikibwa omwa bubisobiso kandi n’omwatsi ow’omusolho owathuwith inakuhambireko, akendisyakolesibwa ng’ekyilhaghiro kukyikalhaghira

·       Iwe,hayima n’aba agenti baghu mukendisyahereribwa omwatsi owahikire kandi omwabuthuku

·       Ghukendi syathuha omusolho owahikire buthuku bosi

·       Ghukendi syahereribwa ndeke omwakyitsumbi buthuku bosi

·       Eriyibalhangya, eribulya kutse erisaba lyaghu  likendi syasubibwamo ndeke kandi  omwa buthuku

·       Ghukendi syahereribwa esya nzumwa esihambene okwi twamo lyosi-lyosi erikakolebawa

·       Ghukendi syaghesereribwa okwa buthekwa-buthekwa bwaghu

·       Erihakania lyaghu erihambene okwe eby’emisolho lhikendi syahulhukirirwa ng’ekilhaghiro kukyi kalhaghira

·       Ghukendi syawathikibwa erikolesya obughabe bwaghu obw’erisaba omwa URA kutse omwa kooti eyindi eyiwithe eripandasi okwalwayo bethu erilhusirirya okwa kilhaghiro kukyi kalhaghira

·       Ghukendi syamanyisibwa omwabuthuku omughulhu omwanya waghu akendibungirwa kutse omughulhu eribulhirirya (audit) okwa bihandiko byaghu likendi kolebwa

·       Ekaunta yaghu ey’erithuhirako omisolho yikendi syahikibwako n’omusolho oghosi-ghosi owa ghulyathuha

·       Thukendisikalha ithunimuhikererya e “database” yethu okwa bisakango ebihambene okwa misolho yaghu

·       Wamabya ighuwithe erisubulhiribwa omusolho (Tax refund) tukendisya kyikolha erilhusirirya okwa buthuku obulhaghirwe ithunimukwama ekilhaghiro kandi nerilhusirirya okwa mukomyo ow’e “refund budget”

·       Thukendi syahamba ebisakango byaghu ebihambene okwa bihambire okwa misolho yaghu erilhusirirya okwa kilhaghiro ekyibihambeneko kukyi kalhaghira

·       Ghulangire ghuthi ghukahandikawa ng’omuhi ow’omusolho n’e kithongolhe eky’e Uganda Revenue Authority

·       Ghuthule ebihikire okwa misolho, okwa byaghukakolha omwa kasitoms, n’ebindi ebihambene okwa misolho eya muthina-muthina

·       Ghuthuhe omusolho owahikire okwabuthuku obuhikire ng’ekyilhaghiro kukyikalhayira

·       Ghubye wamazima ghuka dealinga n’e URA

·       Omwikolha okwa bihambene okwa misolho yaghu, iwe hayima na ba agenti baghu mukendi syayithahisibwa eri hambana na bakoli eb’ekithongolhe eky’e Uganda Revenue Authority

·       Ghuka dealinga n’e URA omughulhu ghosi iwabya ighuka quotinga e TIN yaghu

·       Butse waghenda omwikolha ebindu ebithikiribawa ng’eryanza erithendithuha emisolho kutse ebindu ebyo-byosi ebithithikiriribawa omwa bilhaghiro

·       Wamabya ighukendingirya ebindu kutse eribihulhukya omw’ihanga, ghuwithe erikolesya obuwathikya ob’omu dekilare oyuhamurwe

·       Ghuthulhewo omwatsi owiswire kandi ow’okwenene owahambene okwa sya “declarations” syaghu hayima ne byaghukakolha

·       Wamabya ighukiyisunza omu futa-futa (interpreter) erikusoborera ebihambene okwa bilhaghiro, ghubwire e URA ibukyineho

·       Ghuminya kandi ghusikaye esya Karantini esy’eKasitoms, Ebisoro eby’omolhi, esyombulho kandi n’emithano ey’abathambulhi

·       Wamabya ighukendithambulha, ghutsomana iribya iwabiri sulhilhirya obulhi fomu yosi-yosi ghuthe wahika ahaghuka hikira kutse erilhwira

·       Ghuthulegho ebindu byaghu ghukahika kandi ghubitakanizaye babikebere

·       Ghuhamba abakolhi eb’e URA bandeke

·       Ghuhikiriraye obuthekwa-buthekwa bwaghu ob’omusolho

·       Ghuhikiriraye obuthekwa-buthekwa bwaghu ob’omusolho

·       Ghuhikiriraye obuthekwa-buthekwa bwaghu ob’omusolho

·       Ghuhikiriraye obuthekwa-buthekwa bwaghu ob’omusolho

KODI YA MADHARA (EXERCISE DUTY)

Motisha (Incetives )

Muda ya Motisha (Period of Incetives)

Mahitaji ili upokee Motisha ya Kodi

Mwenye kupata Manufaa (Beneficiary )

Msamaha wa kodi ya mapato ambayo imetoka kwa ukodishaji/liisi ya kifaa ambayo imejengwa kwa kwa hifadhi ya viwanda au eneo huru.

Miaka 10

Lazime uwekezaji lisiwe chini cha USD 50m  kwa mwekezaji wa  kigeni au USD 10m kwa raia wa Jumuiya ya Afrika Mashariki. Motisha (incetives ) inaanza wakati wa kuanza ujenzi na pia mwekezaji ambayo tayari ako kwa biashara pia hupokea motisha hili au kwa uongezaji wa uwekezaji ingine ya thamani kamili.

Mpango wa Uwekezaji wa Pamoja hadi kwa usambazaji (distributions).

Msamaha wa kodi kwa mapato ambayo imetoka kwa Mpango wa Uwekezaji wa Pamoja. (Collective Investment Schemes)

Bila kikomo (Indefinetely)

Lazima wenye operesheni wa mpango wa uwekezaji wa pamoja (Collective Investment Schemes) wawe na leseni. Wenye chama wa mpango wa uwekezaji wa pamoja wasiwe kwa huduma/ shughuli la kila siku la chama/manejimenti ya mali ya chama. Michango ya wanachama na mapato/faida lazima liwekwe pamoja. Mali lazima liwekwe/litunzwe kwa jumla kupitia kwa yule aliyepewa jukumu la operesheni ya chama/mpango wa uwekezaji wa pamoja (Collective Investment Schemes).

Mwajiri wa binafsi wa watu walionaulema (PWDs)

Upunguzaji wa 2% ya Kodi kwa mapato ambayo imetoka kwa mwajiri wa watu walionaulema (PWDs).

Bila kikomo (Indefinitely )

5% za wajiriwa/wafanyakazi lazima ni walema  (PWDs)

Mlipakodi anaye tii/heshimu Sheria

Msamaha wa 6% ya WHT kwa malipo ya huduma, bidhaa na nauli ya kitaaluma (professional fees).

Miezi 12 na inaweza kurudishwa upya (12 months renewable).

Kama Kamishna ameridhika (satisfied) eti mlipakodi amekuwa akiheshimu jukumu/wajibu wake wa  kisheria cha kodi ya kila mara

Walipakodi wote

Mapunguzo ya 100% kwa gharama ya utafiti ya kisayansi

Bila kikomo

Mtu ambaye amefanya gharama ya utafiti ya kisayansi

Walipakodi wote

Marupurupu ya kuanza (initial allowance) na marupurupu ya mapunguko ya uwezo wa vifaa (Depreciation allowance): Marupurupu ya kuanza (Initial allowance) punguzo ya mtaji (capital deduction) ya 50% kwa mashine ambayo inatimiza mahitaji na 20% kwa nyumba ya kiwanda ambacho kimejengwa kwa umbali wa 50km nje ya mpaka wa Kampala. Mtu ambaye ameweka kifaa/mali ambayo thamani yake inapunguka  kwa huduma kama compyuta, magari, lori maalum, trekta na mashine ambayo inatumika kwa kilimo, kutengeneza bidhaa au operesheni ya kuchimba madini na trela ambayo kontena imewekwa na punguzo kwa nyumba ya kiwanda cha 5% ya jumla ya gharama ya ujenzi kwa aina ya laini nyororo (Straight line method) kwa miaka 20.

Bila kikomo

Walipakodi wote ambao wana mali ambayo thamani inapunguka (depreciable assets)

Walipakodi wote

Kuongeza hasara mbele (carry forward losses): Hasara ambayo imepimwa inasongezwa mbele, kama mapunguzo kwa mwaka wa mapato ujao

Muda ya hasara

Walipakodi wote

Mwekezaji ambayo ako na biashara kwa nchi ambayo Uganda iko na mkataba wa DTA

Mkataba wa utozaji wa kodi mara mbili (DTA): Wawekezaji kutoka inchi ambayo iko na DTA ambayo inaendelea kwa huduma kama Uingereza (UK), Denmark, Norway, Afrika Kusini, India,  Italia, Uholanzi (Netherlands), na Mauritius, kodi ya kubakisha (WHT) kwa mgawo (divident), hisa (interest), nauli ya Umanejimenti na royalti ni 10% isipokuwa kwa Uingereza (UK) ni 15%.

Muda ya DTA

Mwenye kupokea manufaa ya umiliki wa uwekezaji (Beneficial owner of investment ) namna imefafanuliwa kwa Sheria ya kodi ya mapato namna iko na maana ya kiuchumi (economic substance) imewekwa kwa nchi ambayo Uganda iko na mkataba wa DTA.

SHERIA YA VAT

Mwenye kupokea manufaa (beneficial owner)

Motisha (Incetives)

Muda ya Motisha (Period of Incetives)

Vitu ambazo zinahitajika kabla ya kupokea motisha

Mkuzaji/ mwenya kufanya maendeleo k wa hifadhi ya viwanda au eneo huru

Hakuna VAT kwa malipo ya masomo ya uwezekano wa mradi (feasibility study), huduma ya muundo ya ujenzi (construction design) mashine na vifaa vya kusukuma udongo (earth moving equipments).

Muda ya maendeleo

Uwekezaji lazima lisiwe chini cha USD 50m. Maendeleo lazima liwe la hifadhi ya viwanda au eneo huru.

Mlipakodi ambaye amesajiliwa kwa VAT

Mwenye amesajiliwa kwa VAT, anaweza kudai VAT zote  alitumia kwa ununuaji.

Bila kikomo

Mauzo ya SH U 150m kwa  muda ya miezi 12, kwa mtu wa kusajiliwa wakati wa kwanza, na ana uwezo wa kuweka rekodi ya hazina na utoaji wa huduma ya usambazaji wa mali/huduma ambazo zinatozwa kodi.

SHERIA YA KODI YA STEMPU

Mwenye kupokea manufaa (Beneficiary)

Motisha (Incetives)

Muda ya motisha (Muda ya motisha)

Motisha ya kodi (Tax Incetives)

Mkuzaji/mwenye kufanya maendeleo ya hifadhi ya kiwanda au eneo huru.

Hakuna kodi ya stempu kwa hati fungani (debantures), liisi ya udongo, maongezeko ya mtaji wa hisa, au ubadilishaji wa umiliki wa udongo/shamba.

Muda ya maendeleo

Lazima uwekezaji lisiwe chini cha USD 50m na motisha/manufaa inaanza wakati wa kuanzisha ujenzi.

Mwenye ametuma maombi ya kupokea mkopo/loni

Hakuna kodi ya stempu kwa kuweka dhamana ya hati ya udongo (tittle deeds), dhamana ya pawn ya jumla ya thamani

Bila kikomo

Mkataba ambayo inahusiana na kuweka dhamana ya hati miliki ya udongo (tittle deed), dhamana ya pawn ya jumla ya thamani

Mwenye ametuma maombi ya kupokea mkopo/loni

Hakuna kodi ya stempu kwa dhamana ya usalama (security bond) au hati ya rehani ya umiliki (mortgage deed)

Bila kikomo

Dhamana ya usalama (security bond) au hati ya rehani (mortgage deed) ambayo imewekwa kwajili ya operesheni ya ofisi au kupeyana hesabu za hazina au mali zingine ambazo zimepokelewa juu ya dhamana ya usalama (security bond) au hati rehani (mortgage deed) ambayo imetolewa kwa dhamana ya kupokea mkopo au kifaa cha krediti  ya thamani ikiletwa kwa biashara.