Lhukonzo Making a Business Formal

ERIMANYISYA ESUBURU YAGHU Y’EGAVUMENTI

Esuburu eyasibwe n’egavumenti nikyi kwehi?

Esuburu eyasibwe n’egavumenti y’eyo eyisakangirwe n’ekitongole eky’egavumenti ekyi kahulawamo “Uganda Registration Services Bureau (URSB)” kandi iyabirithunga e namba ey’obusubure kutse erina ly’e kampane, kandi iyinahandikibirwe n’ekitongole ekyi kahoresaya emisolo eky’e Uganda Revenue Authority kandi iyabirithunga e namba ey’erithuhirako emisolo kandi nibya iyabya  iyinakiriribwe erikola esuburo om’omwanya owayirimo omwilhaba omwithunga enyawaliho eyikikirirayayo erikolha esuburu.

Ghuminye kyino:  Esuburu yaghu yamabya isiyihandikibirwe n’ebithongole eby’egavumenti ebi, neryo siyasibwe n’egavumenti.

Ghukakola ghuthi esuburu yaghu eriminywa n’egavumenti?

  1. Eriminywa ly’esuburu likatsuka-tsukana n’erihandikwa n’eURSB aho iwathunga enyawaliho ey’eriwandikwa (Certificate of Registration) kutse ey’eriminyisibwa (Certificate of Incorporation). Esuburu yanganahandikwa ng’eyekyalo, eyabulimundu kutse ey’abandu ab’eyihya esy’erihanga. Esyosuburu siri omwa miringo minene ng’esyobughuma, esy’omundu-bundu, esya kampane, twamahulako nyike. Erihandikwa n’eURSB ghukakolha bino;
    1. Erirondererya likakolebawa eriminya mbinu erina ly’esuburu kutse ekampane linimukolesibwa kutse ahiyi.
    2. Neryo erina likabikawa. Aliriryo omuhendo ow’erithuha akasinzira okwa syo “shares” esy’ekambane
    3. Ghukabya wamabiribika erina, neryo iwaletha ebihandiko bino ew’omuhandikyi (Registrar) ow’esyakambane;
      • Form S18 (Yamabya ini kambane ey’esya “shares” kutse isiy’esya “shares”)
      • Ebilhaghiro eby’erighenderako eby’ekambane (Yamabya ini kambane ey’esya “shares” kutse isiy’esya “shares”)
      • Form A1 (Eyikakanganaya esy’ombulho obuli muyima ahirire omwa kambane eyo)
    4. Wabirihira ebihandiko ebyo ew’omuhandikyi (registrar), n’erithuha esy’ombulho sy’erihandikwa hayima n’e stamp duty, enyawaliho ey’erihandikwa iyinimukangania erina ly’esuburu kutse e kambane, omwanya ow’esuburu yirimo, hayima n’ebiro eby’erihandikirwamo yikendisyakuhebwa.
    5. Ebaruha ey’erihandikwa yikahereribawa esuburu yamabya iyihandikirwe omwa mena waghu kutse iyihandikirwe eyisya sy’eUganda. Ekambane yikahereribawa enyawaliho eyerihandikwa okwabwayu kusangwa niyambaghane omwabilaghiro.

 

  1. Erihandikwa n’eURA

Ghusabe erithunga e namba y’erithuhirako omusolo okwa kibanza eky’eInternet eky’eURA www.ura.go.ug Erihandikwa lyabirilhobibwa nerikolesya esyo form esy’e internet esithiyithayisibawa eri “printinga” n’erihereribwa omundu.

Wa ngana thunga obuwathikya erilhaba omwa butabo bwathu obulhobire obuli okwa kibanza kyethu (Omwa sekitioni eye A-Z), kutse okwa syo vidiyo syethu okwa YouTube hayima n’okwa sya “social media channels” syethu. Wanganathutherera nakasimu okwa 0800117000/0800217000 (eyithe eyirithuhirwa) kutse okwa WhatsApp namba yethu 0772140000

eURA yikendikuhererya enamba yerithuhirako omusolo erilhaba omwa “email address” yaghu eya wahandikisaya. Enamba eyerithuhirako omusolo yisosire yitya:

  1. Yiwithe esyo namba esyembaghane ikumi (10) esikatsuka n’enguma (1) neryo yikolesibawa okwabihambene n’emisolo eyosi omundu asakangirawa.
  2. Yikathekaho embaghane omuhi ghomusolo okwa ghundi kandi yitholere eribya okwa bisangako ebyosi eby’esuburu y’omundu
  3. Yikalebekawa okwa email ey’omundu iyinawithe ekiro ekya wasakangirawamo hayima n’e “password”. Ebi, bikakolesibawa eri thandika omwanya waghu okwa kibanza eky’URA

Ghuminye Kino: Omundu ghosi-ghosi oyukakolha omubiri owakingiraya esyombulo, nibutekwa erihandikibwa ahabw’emisolo.

Ghukayithayisibawa kyi wamabya ighukahandikibawa erithunga enamba ey’erithuhirako omusolo?

Omuhanda ow’erihandikibwamu

Omulingo

Ebisakango ebikayithayisibawa

Erihandikwa ely’Omundu Nyabundu

i) Ng’Omundu

Endanga mundu, kutse esyaminyisyo ibiri omulu ePasseport, eKadi ey’erikomerako, e permit ey’abadureeva, ekadi ey’eNSSF, ekadi y’omubiri, endondakania ey’ebank, ekadi ey’ekyalo, ekadi ey’abakoli abeyisya

ii) Esuburu eya kinyabundu

Enyawaliho ey’erisakangirwako, endondakania ey’abinye ab’esuburu eryongera okwa ndaga mundu kutse ebimanyisyo bibiri okwa byatwamahulha ahighulhu omwa (i)

Application ey’ekithongole (Eyithe y’ekinyabundu)

eKambane

Esyonamba esy’erithuhirako emisolo esya binyeyo, Eform y’e kampane 7, Enyawaliho ey’erisakagwa ery’esyo kambane

 

  1. Erihandikwa n’esya LC esyokwakyalho (ekyerilheberyako ng’eKCCA)

Enyawaliho eyikakiriraya erisubura, yeyi kakuhamula erikolha esuburu yaghu ahanyuma weri sulhilhirya ebindu birebe kutse iwabirithuha esyosente ndebe.

  1. Okwa kyalo ghukendihebwa enyawaliho eyikakwikiriraya erikolha esuburu yaghu omwomwanya mulebe omwihanga eryosi

 

  1. “Esuburo” kutse “Erisubura” kyikamanyisaya erighulya ebindu n’ebindu ebyerikolha omwabyalha n’omobwongo ebikayithayisibawa enyawaliho eyikikiriraya erisubura. Omwanya owerisuburiramo momuli esyonyumba esiri okwithaka, namusyangabya inisya buthuku buke kutse buli
  2. Enyawaliho eyikikiriraya erisubura yikaghunza emikera ikumi nibiri (12), eritsuka okwakiro yahulukibawa ambi neryo iyasubibwa buhyaka lhuba emikera ikumi nibiri (12) yikanahwako

 

EBIKAYISUNZIBAWA GHUKASABA ENYAWALIHO EYIKIKIRIRAYA ERISUBURA

ESYANDULANI (ABANYA UGANDA)

ABALIHANDA (ABATHE BANYA UGANDA)

ERIMINYERERA:Endaga mundu kutse ebibiri (02) ok’obino ; ePasseport/eKadi ey’abadureva/ekadi ey’omubiri/ekadi ey’abakayibweka esyombulho ebyabinye ekambani kutse muny’esuburu

 

Erikiriribwa erilwa omwa minisutule ey’obusubure, amakolero hayima n’ebithongole eyiri abo abathikere omwa mahanga ow’East Africa

 

Erikiriribwa erilwa omwa ofisi ey’a Prime Minister eyiri abo abathibithi

 

Eriminyerera ery’amunye esuburu

Enyawaliho ey’erihandikirwako esuburu/enyawaliho ey’erihandikwa ey’esyo kambane ebikwalwa omwa kithongole ekyi kahandika esyosuburu eky’eURSB

Erithondekenia erya bulimundu omwinye ow’esuburu/ esya form esy’ekambani esyasibwemo company form 7/company form 20

Enamba ey’erithuhirako omusolo

Enyawaliho oy’omwaka owahwere eyikikiriraya erikolha esuburo (wamabya esuburo yaghu iyilwe iyineho)

Elisiti ey’ekyalo eyikakangania indi muwathuha omwaka owa hwere (wamabya esuburo yaghu iyilwe iyineho)

Elisiti n’endaghano ey’obupangisha eby’original erilwa owamunye enyumba esuburu yaghu yamabya inimbyaka

Ghutholere ighuwithe emyaka 18 kutse eyilhabireko, wamabya isighulihikayayo, iwasa n’omundu omukulhu oyuwithe emyaka eyilhabire okwi 18

 

Ngakolhakyi ekyindi ngama birighunza erisakanga esuburu yayi n’ekithongole ekya URA?

Wamabirighunza erisakanga esuburu yaghu n’e URA kandi iwabirithunga enamba ey’erithuhirako omusolo, ghukayithayisibawa erikolha bino;

  1. Ghuthunge omwanya okwa kibanza eky’eURA.
  • Ghenda okwa kibanza eky’eURA https://ura.go.ug
  • Omwakona okwamukono ow’amalhi, himatha “Login”
  • Ingirayamo enamba eya ghukathuhirako omusolo (TIN)
  • Wamabya ighomurundi waghu ow’erimbere ow’erithunga omwanya waghu, ghughende omwa kasanduku ak’e email address yaghu eya wahandikisaya ghukathunga enamba ey’erithuhirako omusolo, ghukisangayo ePassword, neryo ghukolesaye yo eringira omwa mwanya waghu.
  • Ghuhundule ePassword yaghu
  • Ghusube okwa “eka” ey’ekibanza eky’eURA wangingira kandi omw’omwanya waghu
  1. Erithula ebihambene okwa suburu yaghu omwabuthuku

Ghukayithayisibawa erithulaghu ebihambene okwasuburu yaghu omwabuthuku obw’omusolho, kandi iwayibara esyosimbi esy’omusolho nganisingahi. Wamayisunza obuwathi okwekyi, iwabulya ekyi thongole eky’eURA

  1. Erithuha omusolho omwabuthuku

Ekyiro ghukathulagho ebihambene okwa suburu yaghu, kyene ekiro ghutholere erithuhiramo omusolho.Wangana thuha omusolho oghosi-ghosi erilhaba okwa kibanza eky’eURA erighenda okwa “e-services >>>Payment Registration” Erithuha likakolebawa omwa bank, kutse erikolesya e Mobile Money ey’esiimu, kutse e Payway, kutse eVisa kadi n’ebindi n’ebindi.

  1. Eribika ebisakango ebihikire eby’esuburo

Nikyo mubongo munene abakeha omusolho eribika ebisakango eby’esuburo habwa; yino;

  • Eriminya ndeke esyosente esy’omusolho nganisingahi.
  • Ebisakango iwabibika erighunza emyaka ithanu (5) n’erisyabikolesya omo biro eby’embere.
  • Ebisakangako eby’esuburu yaghu ibyabikwa omwa lulimi Olusungu kutse iwasaba ekyi thongole eky’eURA erikukirirya eribikabyo omo lhulimi olhundi .

Erisakangisya esuburu yaghu liwithe mighaso kyi?

  1. Amaligwatha ow’omwasuburu: Erisakanga esuburu yaghu likakuloberaya erisaba emibiri ng’eyeriha yo ebindu ebikakolesibawa n’ebithongole ebinene binene kandi n’omwikolha esubura eyo kwa sya boda esyamahanga (Eringirya n’erihulhukya ebindu eby’esuburu)
  2. Erikulha kulhana; Esuburu eriminywa likaletha aba kasitoma banene kandi ibikirirya omwa byaghukakolha, ekyi, kyikalethera esuburu yaghu erikulha kulhana.
  3. Eryanguhya erithunga e nyawaliho eyikakwikiriraya erihera esyosente hayima n’obundibuwathikya obu hambene n’erihera esyosente. Eriminywa n’egavumenti likawathikaya iwaminywa kutsibu neryo iwabana imighisa hayima n’obuwathikya erilwa omwa gavumenti.
  4. Esuburu yaghu yamabya iyinasibwe, kyikawathikaya eribya yambaghane okwasindi neryo iyaminywa kandi iyathunga amaani manene
  5. Yikakuha eriminya ghuthi esuburu niyaghu kusangwa ghukabya ighuwithe kw’erina lyaghu kandi iniryaghu.
  6. Yamabya ini kambane, amabanza akasighalira ekambane isi bandu banyine esuburu
  7. Kyikalhoba erithunga enyawaliho eyikakanganaya yithi wabirithuha omusolho erilwa omwa URA.
  8. Erithunga obuwathikya obw’esyosente erilwa ng’omwa banka (eky’erilheberyako wamanza eriyibweka eloan), n’obuwathikya obw’e gavumenti obw’omubongo omwi kulhakulhania esuburu yaghu.
  9. Obuyisiwa: Erithindi sakangisya esuburu yaghu kyikamanyisaya kyithi sighuli muyisiwa. Erimanyisya egavumenti ey’esuburu yaghu likahimba obuyisiwa naba kasitoma baghu eky’erileberyako, erighulya ebindu ebithabambirweko kutse erisakagwa siwangathoka amaligwatha omokathali nabandi abanawithi ebindu ebibambirweko.
  10. Eriletha abakahera esyosente: Wangathunga oyukayisunza eritheka omwasuburu yaghu mw’esyosente bethu ekyo inakendikyikolha wamabya ighunasakangirwe n’egavumenti.
  11. Erithunga enamba ey’erithuhirako omusolho, likayamba omwi thunga n’erithuha eStamp duty okwi thaka hayima n’erihundulha amathaka n’emotoka ghukahirabyo omwa mena waghu kutse awo ghundi mundu.
  12. Eriminyisya esuburu yaghu y’egavumenti, likakuyamba okwisaba erikusubulirya esyosente syaghu wamabya iwabirithuha omusolho munene okwawaghutholere erithuha.
  13. Erithunga enyawaliho eyikakwikiriraya erikolha esuburu eri okwa gavumenti eyahisi, kyikawathikaya erikolera esuburu yaghu omo mwanya owalhaghirwe iw’erikoleramo.

 

Wamanza eriminya ebisingire kwaho, Tuhikerere okwa kyibanza kyethu eky’URA www.ura.go.ug |Thutherere esimu okwa 0800217000 kutse 0800117000 Esithe esyerithuhira | E-mail: services@ura.go.ug | WhatsApp 0772140000

 

DISCLAIMER: Omwatsi ono niweriwathikya abathuhi b’omusolho, anganahundulwa esaha yosi-yosi ebilhaghiro ebihambene okwa misolho byamahinduka.

 

Add to Bookmarks
Print Friendly, PDF & Email
(Visited 87 times, 1 visits today)
Add to Bookmarks (0)
Print Friendly, PDF & Email

No Comments yet!

Your Email address will not be published.

Skip to content