EFRIS obedo ‘Electronic Fiscal Receipting and Invoicing Solution’. Obedo yoo ma biacara tiyo kwede ka gwoko rekod me cato wil mamegi, rekod man wegi biacara kubu oo wabot Uganda Revenue Authority. Cictim man neno ni rekod weny tye kakare ma konyo weko mucoro pa gamente joge kore ki kore.

Rwate ka lucul mucoro ducu ma gi ocone me culu mucoro me VAT gitye ka tic ki EFRIS me ‘invoicing’luwil mamegi. Pire tek bene ki lucatwil me wilo wil ki bot lucat ma tiyo ki EFRIS ka ‘invoicing’ gin ka jami ma gi owilo ni culu VAT. Ento jo mukene ma pe gi ocone me culu VAT bene gi twero tic ki EFRIS me miyo bot luwil gi ‘e-recit’.

Mucoro me VAT ki nyayo ki pacen me 18% onyo 0% I wii jami acata ducu malube ki kit ma jami meno tye ka wot kwede. lucul mucoro me VAT ducu tye ki twero me pido mucoro mamegi ma gi oculu okato wi mucoro ma gijogo ki bot luwil gi.

Lawil ma pe ocone me culu mucoro me VAT pe tye ki twero me pido mucoro me VAT ma en oculu ikare ma en tye ka wil. Man weko ibedo ki kero me nongo kony ma kidwako boti wii mucoro ma i culu okato ki pa gamente kiculu bot URA kit ma ki nyutu piny:

• I lapor mamalo ni, ka lacat wil owilo wil iwel me 1,000/=, gin bi culu VAT me 180/=. Man weko wel cul loke doko 1,180/=. Tyen loki 180/= en aye lacat wil romo penyo wek ki dwak bot en (mucoro ma ki culu ikare me wil).
• Ka lacatwil ocato jami meno iwel me 1,500/=, kibi ngolo VAT ki pacen 18% ma wele bedo 270/= man aye VAT ma ki jogo ki bot luwil.

Kit me nyayo cura me VAT

VAT ma ki jogo ki bot luwil Ugx.270 kwany iye VAT ma ki culu woko ikare me wil pa lacat wil Ugx.180  

manyuti, lacat wil culu apoka poka ma odong bot URA ciling Ugx.90

Cura man nyane pire kene ka lacatwil tye ka tic ki EFRIS. Ka kare me cwalo VAT ritan me tum dwe oromo, lacat wil tye ki tic acel keken en aye me ngiyo ka cura meno weny tye kakare ma pwod peya ki tyeko cwalo ritan meno bot URA

• EFRIS konyo wegi biacara me neno ki kwedo kit ma cato wil tye ka wot kwede. Bene konyo biacara:
• • Me bedo ki ngec ka jami acata cok ka tum wek ki med dwonge odok malo. Ngec man aa ki i alama manyutu ka jami cok katum.
  • Me gengo kwo matino tino i dog biacara pien konyo weko ibedo ki kero me neno ngo ma ki cato ki ikom ngo ma i keto i duka me acata pi wang cawa meno ma cat tye katime iye.
  • Me niang kit ma cat tye ka wot kwede, ngo ma woto iyot ki ngo ma woto mot weko i moko tam ma rwate me dongo biacara ma megi

• EFRIS konyo weko neno biacara ni bedo yot dak lare ki kamo keken ma itye iye. Man konyo me dwako piny cawa ki wel cente ma ibalo ka doro biacara ni.
• Me bedo ki rekod me biacara ma tye kakare ma iromo tic kwede me moko tam ma rwate ki biacara ma megi wek odong madit.
• Me bedo ki ngec ikom mucoro me VAT ma mite ni omito i cul itum pa dwe ducu.
• Gonyo cente me biacara ma megi ma otwene i mucoro me VAT ma i bedo ka culu ma wiye okato, man weko neno loki doko yot dak bene ki konyi ki dwako cente meno boti i wang cawa ma nok.
• Me pongo VAT ritan ma bino no dong EFRIS otyeko pongo kama mite ni kipongo. Man konyi weko pe igale ka cwalo pom man ma weko ki miyo pwod me gale iwi in won biacara. Dak bene konyi kwanyo acara me pango dano ma timo tic man me ribu cura me biacara ki iwi in won biacara pien timo tic meno me ribu cura me mucoro i yoo mayot.
• Kwanyo lworo me rweny pa buk ki rekod me biacara ma pi gi teko mada i biacara ni.

Kakare, pire tek bot in me bedo ki TIN wek i bed ki kero me cone me tic ki EFRIS.

Lucul mucoro me VAT ducu ki coyo gi o me tic ki EFRIS.

Kedi bed ni, lucul mucoro mukene ma pe gi ocone me culu VAT gi romo lubo yoo kit ma piny:

• Wot I web potol pa URA
• Dii ‘Login’ ki malo tung acuc
• Yer ‘EFRIS’ ki ikin labol ma okato ni. ket TIN ki layab ma megi.
• Ki bu cwalo bot in layab me acel ma iromo tic kwede kicel keken I nama cim nyo email ma icone me tic kwede con.
• Ket OTP wek oyer in me donyo ka tic ki EFRIS.
• Yer ‘first-time registration’.
• Yer ka imito tic ki e-invoicing nyo EFDs, ka imito medo katimo biacara mamegi mukene ka gi tye.
• Cwal application meno wek ocet bot URA me mini twero me tic ki EFRIS

Wek i tii ki EFRIS, iromo yero yoo mo keken ma inongo opore kwedi dak rwate ki in;

NB: URA tye atera me konyo lucat wil ikit me tic ki yoo ma patipati ma malo ni.

Ka cat mo keken otime ki i Point of Sale (POS) nyo ki i cictim me yubu waraga ma coyo ngo ma ki cato ki wele, ngec me cat man ceto i komputa makumalo ma no kikubu ki EFRIS. Ingeye oo komputa makumalo yubu ngec man wek obed iyoo ma rwate ki kit ma URA gwoko kwede ngec me mucoro, medo iye FDN ‘Fiscal Document Number’ kod me ‘kwedo ka kitye ka tic ki ada, ki QR kod me amenya. Gi gwoko dong bot gi, oo gi cwalo waraga meno ma ki yubu manyeni dok i cictim pa lacat wil ma en tiyo kwede me coyo e-recit nyo e-invoice. Man time kedi bed intanet tye nyo peke.

Kakare, I romo tic ki EFRIS me yubu recit labongo intanet ento man time pi nino ma pe kato 5 oo omito i kub intanet wek rekod me cato wil meno odony i cictim.

Waraga tye angwen ma pol kare ki yubu ki EFRIS. Ikine tye; e-invoices, e-receipt, e-credit notes, ki e-debit notes. Waraga man tye ki jami adek ma pol kare nonge i gin ducu;

• ‘Nama pa waraga ma kit ye ka tic kwede (FDN)’
• Kod me ‘kwedo ka kit ye ka tic ki ada’
• Kod me ‘konyo gamo lapeny ma ki penyo oyot oyot (QR)’

Man obedo waraga ma bedo i kompiuta me nyutu ka lacat wil otiyo ki EFRIS me cat, ma bene twere ka lacat meno no otyeko cone oo me culu mucoro me VAT. ‘e-invoice’ nyutu ngec ma pol ikom nga ma lacat wil ki lawil obedo, ngec ikom ngo ma ki cato, kit ma ki nyayo ki cura mi mucoro, man ducu kicoyo bedo macek dak kiromo niang oyot.

Man obedo waraga ma bedo i kompiuta me nyutu ka lacat wil otiyo ki EFRIS me yubu recit. Lacat wil ma pe ocone me culu VAT en aye ma miyo e-ricit. Ricit man nyutu ngec ma pol ikom nga ma lacat wil ki lawil obedo, ngec ikom ngo ma ki cato, kit ma ki nyayo ki cura mi mucoro, man ducu kicoyo bedo macek dak kiromo niang oyot.

Man obedo waraga ma lacat wil miyo bot lawil mamege me ngolo rekod me cato wil ma otime pi kare ma angec. Man pol kare time ka lawil odwako cen jami ma en owilo con pi tien lok mapatipati.

Man obedo waraga ma lawil miyo bot lacat wil bote me pido cente ne pi tyen lok macalo jami ma ki cato bot en pe tye kakare nyo obale o’, iloko tam ma nyutu ni en dong pe itye ka mede ki wil meno, nyo pi tyen lok ma patipati.

Kakare, dul cik me mucoro cekcon 73A ki 73B me pen cik me ‘Tax Procedure Code Act 2014 cwako tic pa EFRIS.

Lacul mucoro ma pe twero wilo cictim romo tic ki;

• Kompiuta, tablet nyo laptop gi me wot I web potol pa URA
• Keto App me EFRIS I cim cing ma nonge ki i App store nyo Google playstore.

Cwal koko ni bot URA labongo kit gale mo keken.

Lawil tye ki yoo aryo ma en romo tic kwede me menyo waraga meno,

• Romo menyo QR kod nyo FDN ki ‘EFRIS validation app’ ma nonge I Google Play Store.
• Romo tic ki ‘widget me validation ma nonge i website pa EFRIS, ki bi miyo bot en ngec ducu ma lube ki rekod me cato wil ma en tye ka yenyo

Man nyutu ni EFRIS pe tye ki ngec ikom cato wil man ma otime, pi meno, ki lego lawil me tic ki link https://ura.go.ug/en/report-non-compliance/ man ma nonge I website pa URA me cwalo koko ne bot luloc ma keme ki lakodi anywar meno matye ka time ikin lutim biacara

Ka otime ka man, neni i poyo wi lacat me tic ki ‘waraga ma tiyo calo laruc me ngolo nyo timo aloka loka pi gin mo keken ma no ki coyo con ikom cato wil meno’ka yubu wek obed kakare ma rwate. Walegi me tic ki link man https://ura.go.ug/en/report-non-compliance/ me cwalo koko mamegi bot URA kama ineno ni winye maber peke ka time ikin in ki lacat wil boti onyo bene iromo limo gang tic pa URA macok kwedi loyo ne.

Ka peko matino tino tye ka yelo jo ma gi okubu cictim gi ki cictim pa URA, lutic me IT pa URA gin aye ma gi miyo kony bot lutic me IT mamegi ikare me kubu cictim meno kedi bed kony me tic ki EFDs, ma jo mi ‘Rank Consult’ ma gamente oketo gen madit ikom gi me doro kit me poko EFDs ikin piny, gibi mini kony ma rwate ki peko ma tye ka yelo in.

Yo mogo tye me tic ki EFRIS ma pe mite ni i cul kit cul mo keken me tic kwede. Labole ikine tye; ‘URA web portal, EFRIS App’ ma iromo tic kwede menono ento cul tye manok pi jo ma mito ni ki kub cictim gi ki cictim pa URA, EFDs ki EDCs

Ki ye lawil me dwako wel lim me mucoro ki ikum cat mamege ma rwate ki wel ma en otiyo kwede me wilo macin me EFDs ki EDCs man ka kare me nyayo cura me mucoro otyeko romo. Bene acara me bedo ka coc i buk ki doro rekod ao ki iwi in lacat pyen dong macin man bedo ka timo tic meno.

Cik pe ye tic ki ‘invoice’ acoya ki cing pi lacul mucoro ma dong ki coye o ikin jo ma mito gi obed ka tic ki EFRIS me miyo ‘e-invoice nyo e-ricit’ ikare ducu me cato wil. ento, kiromo yer gin me miyo ‘ricit/invoice’ acoya ka;

• Cictim me EFRIS pe i yamo ento bene deg tic labongo intanet;
• Cictim pa lacul mucoro onongo peko ma oweko pe tye ka tic;
• Ka ki tye ka yubu macin me (e-invoicing nyo e-receipting)
• Tyen lok ke pire tek ma oweko pe ki romo tic ki ‘e-ricit nyo e-invoice’.

Ento pire tek ni I cwal oceto ma pwod piya wang cawa pyer-aryo wi angwen (24) okato ka i miyo ‘recit/invoice’ acoya kicing bot lawil wek bene cictim obed ki ngec man .

URA okwero tic ki recit ma:

• Ma kimito tic kwede me ngolo acara ma kinongo ikare me wilo jami me cat ki bot lawil ma pe ocone me tic ki EFRIS, man pe ki yer ni iti kwede me dwako wel mucoro ni piny pyen lacat wil ma in i wilo wil ki bote ni pe ocone kun cik cimo ni mito ocone me tic ki EFRIS.
• Ma lacul mucoro owilo ki wil ki bot lacatwil ma pe ocone me me tic ki EFRIS kun no in itye ka mito tic ki ricit nyo invoice meno me dwako acara me mucoro ni wek odwog piny.

Konyi bedo yot ka itiyo ki e-recit nyo e-invoice pyen weko lubu ko rekod mamegi bedo yot pi en no dong tye con i kompiuta.

Kenya, Tanzania ki Rwanda ducu tye ka tic ki cictim me EFRIS.

Kakare, I romo tic ki cente pa lobo mukene ka itye ka tic ki EFRIS, kedi bed ni URA tiyo ki wel mamegi me loko cente pa lobo mukene me dugu i ciling pa Uganda.

• Yer jami ma itye ka cato ki ikin list pa jami acata ma tye I EFRIS wek i ter ki cictim me EFRIS mamegi ma rwate.
• Ter nying jami meno ki kod onyo nyingi imiti mamegi
• Ti ki nying meno ka itye ka medo jami me acata i cictim ento gu gi idwol macalo ‘jami ma ki kelo ki woko, ma ki yubu ki ilobo kany nyo ma ki wilo ki I cuk ma kany ento ket TIN ki nying lacat ma iwilo wil ki bot e
• Iromo bene tic ki ’lalok wel jami acata matye i cingi, lapeny, nyo lakop jami’ me kopo jami ikin jang biacara mamegi mukene.

kakare. Iromo tic ki kod me ‘others’/mukene matye i EFRIS me medo ‘stock’ me acata ma pe tye ka nonge ikin jami ma ki coyo gi con i list pa jami acata me EFRIS. Ento bene iromo coyo waraga bot URA wek gi omed nying jami meno i cictim gi me EFRIS.lutic pa URA gi bi neno kit me tic iye.

URA omoko ni ki cak tic ki EFRIS me ‘e-invoicing ki e-recieipting’ pi tyen lok kit man.

1. Ki rwenyo gen madit ikom wegi biacara me gwoko rekod pa biacara mamegi
2. Biacara mapol no pe gi tye ka tic ki ada me nywako lok/ dyero mung ma nyutu lonyo gi ki kit ma cato wil tye ka wot kwede.
3. Wegi biacara no pe gi tye ka tic ki ada me dyero wel mucoro me VAT ma gi nongo ki bot luwil mamegi
4. Biacara no pe gi tye ka miyo ‘e-receip/ e-invoice’ pi cato wil matye katime.
5. Biacara pe gi obedo ka miyo ngec me biacara ma tye ki ada iye me nyutu kit ma gi dwako kwede cente pa luwil gi cen manyutu ni cato wil meno pe otime wek gi nong magoba ma miyo gi culu mucoro matitidi dak pe rwate.

Ku. EFRIS pe obedo mucoro ento obedo ‘cictim’ me komputa ma Uganda Revenue Authority tiyo kwede ka menyo ngec me nyang kit ma mucoro me VAT tye ka wot kwede ikin lucat wil i rwom ma patipati. EFRIS konyo weko pe ibedo ki abar wic me gwoko buk me biacara.

EFRIS tye pi dano ducu ma gi ocone me culu mucoro me VAT ma mite ni gin gi omi ricit ki invoice bot luwil gi ducu pi cat mo keken ma tye ka time. Ento biacara ma pe ocone me culu VAT bene romo tic ki EFRIS me poko e-ricit bot luwil mamegi.

I romo ka mede anyim me tic ki EFRIS kun no itiyo ki cim cing mamegi nyo komputa mamegi labongo intanet, man twere ka itiyo ki ‘offlin mod’ ento mito wi opo ka kubu intanet mamegi ma peya nino abic okato wek icwal rekod mecato wil meno ma obedo ka time pi kare meno.

Kakare. Pire tek ni wa mede anyim ka tic ki EFRIS, pien jo ma ocone me culu VAT mito gi oti ki EFRIS i kare ducu ma gi tye ka timo biacara. URA tye atera me mini kony i yoo mo keken ka tic ki EFRIS. i nino dwe me 7, dwe me Mai, ladit presden ogengo ni pe ki mi pwod i wi jo ma pe gi otyeko cone. Ento lageng man tye pi lucat wil awaro, ma gi nonge i ‘kikuubo’ ki bene i jang lobo Uganda kamukene ma gitye ki biacara ma rom aroma ki matye i kikubo.

VAT obedo mucoro ma kitiyo ki lawang URA me jogo ne, ma mucoro man lawil me agiki en aye maculu (ngat mano dong pe obi cato jami meno kamo keken ento en aye bi tiyo kwede). Nge ni cul me VAT pe tye i wi jami weny. Ikine tye jami ma ki gengo gi pe me culu VAT, labole tye jami ma ki puru apura ki ipoto/ngom macalo cam, gang kwan ki gang me yoto kom/ot-yat (mukene iromo nongo ne ite buk me aryo pa pen cik me mucoro me VAT i website pa URA – https://ura.go.ug ite buk me ‘cik ki yoo me aluba ma URA omoko). Gin mo keken ma pe ki gengo, culu mucoro man ento no ki nyayo ki pacen me 0% nyo 18%.

VAT pe obedo cul kiryo. Tye ka man pien itye ki kero me penyo wek ki dwak cen bot in cente ni ma wiye okato, nyo ki ti kwede me culu mucoro ni pi kare ma anyim mano igamo ki bot luwil mamegi. Lawil me agiki ma en aye obi tiyo ki jami meno en aye ma culu mucoro me VAT meno ma ngat ma ocone me culu VAT keken aye ma mako mucoro meno ka culu ceto bot gamente.

Nywako lok me mucoro cake ki ot moko cik madit/palamen ma lok meno kicwalo oo wabot ladit lobo presdent, ka ocwako ci ki moko doko cik ma ki romo tic kwede pi kare malac. Man doko tic pa URA me tic ki cik man kore ki kore me jogo mucoro. URA aye ma pe moko cik man ma nyutu kit ma omyero ki nya kwede cura me mucoro. Palamen/ ludoo ot moko cik en aye ma gi penyo tam pa lwak me niang kit ma gimito ni ki yub kwede cik me mucoro.

kakare, URA omiyo pwony ma bene pwony man pwod tye ka mede anyim bot lucul mucoro i lobo Uganda kaweny. Labole, i dye Kampala (CBD) ocake i Novemba 2023 wa i Maac 2024;

• Lucul mucoro maromo 439 gi olimo gang tic pa URA ma tye i Kikuubo
• Kiwoto dogola ki dogola pa lutim biacara ma romo 15,023 I oti catowil madongo maromo 110.
• Ki guru kacoke madongo me miyo pwony ikom EFRIS bot lucatwil maromo 1,761
• Ki poko buk ki coc me akwana ma tye ki ngec mapol ikom EFRIS bot lucat wil maromo 5,760

Ni cake me oo wa ceng tin, ki dore ikin ping ka rweyo kwena me EFRIS ki mucoro i kabedo 12, ki doro co/show ma romo 107 i radiyo mapol kabedo ducu, wakcop maromo 261 ,ki kacoke me iwi yamo me intanet ma romo 22 me miyo ngec ki pwony matut ikom EFRIS.

Ku. URA ocako tute me neni kwena mamegi me mucoro ni oo bot lucul mucoro ducu. Gi ocako gonyo lok kom mucoro ileb mapatipati maromo 13 iwi leb muno ma jwi dong ki tye ka tic kwede. Ikin leb ma ki tye ka gonyo iye tye leb Alur, Lusoga, Luganda, Lumasaba, Runyankore- Rukiga, Runyoro-Rutoro, Acoli, Ateso, Lango, Swahili, Karimojong, Lhukonzo, and Lugbara.

URA cwalo kwena i ‘rediyo’,vidiyo, coyo i gajeti ki bene i intanet ma lwak bedo ki kero menongo ngec ki pwony man mi mucoro i yoo ma yot.

Invoice me EFRIS pe cone ka cato wil pe otime. Ka pi lacul mucoro ma woto awota ki cate, pire tek ni gi owot bene ki macin me EFDs onyo gi oti ki cim cing me mede ka tic ki EFRIS me nywaro invoice ka gitye ka wot ki cato wil mamegi ikin ping. 

EFRIS tye ki yoo ma i romo ngolo gin mo keken ma i cato ki lawil mamegi ka en odwako gin meno cen i duka bot in lacat wil pi tyen lok ma pati pati, man weko i ngolo ‘invoice’ macon onyo iloko kama mite ni kilok macalo wel me aculu onyo dwong pa jami meno kedi bed jami aryo (wel ki dwonge) ducu ki romo loko ne imiti ni wek obed kakare. Man time kun no itiyo ki waraga mi ‘debit’ lamed ki ‘credit’ lakwany.

EFRIS neno dak yer pi aloka loka kama jami obale oweko tye ki yoo ma no iromo loko kwede wel jami ma itye kwede ite ‘alama ma konyo ka loko wel jami ma tye me acata’ man weko i bedo ki kero me dwako wel cat ma megi piny ikom jami ma obale, ma owang i mac, kedi bed pi tyen lok mo keken.

Man pe kakare, pe mite ni i pang onyo icul latic pa URA me keto iti macin me EFD. Jo me Rank Consult aye gi mini EFDs i wel me Ugx. 1.1 m. cente man iye kimini macin dak bene ki konyi ka tero ne wek ocak tic maber kit ma mite ni oti kwede. Cul man ki ye ni iket ikin lakwany ka kare me nyayo mucoro me tum pa mwaka oromo, man dwoko acara me culu mucoro dugu piny.