Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi kesi ikaambuni yingisa khukhwama mubiipangiisa mumwakha
Kwakhabili (Step II): khalakho oba rusakho bisitsa kamakhumi karaano (50%) khukhwama khumapesa kesi ikaambuni ifuuna khukhwama mutsingiisa ye mubipangiisa nga niiko kaamapesa kakaaba karambisibwile khubiipangiisa oba kesi ikaambuni iba yafwilile khubiipangiisa. “Annual gross Rental income – 50%R =chargeable income”
Manya siino; Kaamapesa kebisitsa kamakhumi karaano (50%) kesi uloma uri karambisibwa khubipangisa kakha kemenyelesibwa ni sitongole sha Uganda Revenue Authority, nekhunyalise khurusakho kaamapesa kesi ikaambuni yarambiisa khubipangiisa konyene.
Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa kamakhumi kataru (30%) nga shekhubonelakho khuwamba kaamapesa kakaramile nga khwamalile khurusakho kakarambisibwa khwakhupisamo ni bisitsa kamakhumi kataru.
“Tax payable = 30% x chargeable income”
BYEKHUBONELAKHO (EXAMPLES)
- Khubandu
Shekhubonelakho: nga kaamapesa kakamile mubiipangiisa koosi kaali tsifuuma tsisesaba mumwakha (Shs. 6,000,000 per annum), Bibyayilakho kaamapesa kamalala nimwo mumuuli; byebulindi (2,000,000), byebuyonjo (800,000), khunyona (500,000), ni kamafurisa kasi bakelekha khuloni “martgage” (800,000), baala kumusolo kwesi wakha wasesula.
Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi komundu uyo kakama mubiipangiisa byoosi mumwakha = Shs.6,000,000
Kwakhabili (Step II): Rusakho tsifuuma tsibili ni kimikanda kamakhumi na sinane nakiibili (Threshold of 2,820,000 UGX) tsitsya birisibwa nga sikomo shesi bananikhilakho.
=6,000.000 – 2,820,000
Manya siino: Mbawo kaamapesa kakandi kakhafukilisibwe khurusibwakho lundi taa.
Kaamapesa kesi bakelekhakho kumusolo kaatsa khuba =3,180,000
“Chargeable income = 3,180,000”
Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa likhumi na biibili (12%)
= 12 / 100 x 3,180,000
= kumusolo kukwakha kwasesulibwa
= 381,600 UGX
- Shekhubonelakho isi aabo babekata (Partnerships)
Khurambisa siibalo shesi khurambisile angaaki, nga yabele Amosi ni Robert bayikatila atwela amala kimikabo kyabwe kiili 2:3, aari;
Amosi
= 2/5 x 381,600
= 152,640 UGX
Robert
= 3/5 x 381,600
= 228, 960 UGX
Nolwesho, Amosi alinikhusasula kimikanda likhumi na kirano ni tsingumi tsibiili ni bimya bisesaba ni kamakhumi kaane (UGX.152,640) amala Robert alinikhusasula kimikanda kamakhumi kabiili nakibiili ni tsingumi sinaane ni bimya shenda ni kamakhumi kasesaba (UGX. 228,960)
Shekhubonelakho shetsi kaambuni (Companies)
Shekhubonelakho sinyowa (Step I): Nga ikaambuni ifuuna tsifuuma kamakhumi kataru (UGX. 30,000,000) amala khwitsyo, likhumi natsirano (UGX.15,000,000) tsyama mutsingiisa ye’mubiipangiisa, kaamapesa kakarambisibwakho niko kakatsya khu byebuyonjo (Ugx.3,000,000), khubyekhu khwilinda (Ugx.4,000,000), ni khubyekhungona (Ugx.4,000,000)
Kumusolo kwetsingiisa yekhubiipangiisa kubalibwa musambo yiino;
Kumutendela kunyowa (Step I): katakata kaamapesa koosi kesi ikaambuni yingisa khukhwama mubiipangiisa mumwakha
= Shs. 15,000,000
Kwakhabili (Step II): khalakho oba rusakho bisitsa kamakhumi karaano (50%) khukhwama khumapesa kesi ikaambuni ifuuna khukhwama mutsingiisa ye mubipangiisa nga niiko kaamapesa kakaaba karambisibwile khubiipangiisa oba kesi ikaambuni iba yafwilile khubiipangiisa.
Kaamapesa koosi kakarambisibwa khubipangisa (Total Expenses)
= 3,000,000 + 4,000,000 +4,000,000 = 11,000,000
Nolwesho, kaamapesa kakaafukilisibwa khurusakho kakaaba kaarambisiibwile “Allowable expenses = 50% x 15,000,000 = 7,500,000
Kaamapesa kakaarama kesibakelekhakho Kumusolo = 15,000,000 – 7, 500,000 = 7,500,000
Kwakhataru (Step III): Balamo kumusolo kwetsingiisa ye khubipangiisa khubisitsa kamakhumi kataru (30%) nga shekhubonelakho khuwamba kaamapesa kakaramile nga khwamalile khurusakho kakarambisibwa khwakhupisamo ni bisitsa kamakhumi kataru.
= 30 / 100 x 7,500,000
Kumusolo kukusasulibwa = 2,250,000 UGX